Malato esta el fijo del Rey
Εκτέλεση από Flora Molho Archive
Εναλλακτικός Τίτλος: “La muerte del principe don Juan”
Περιγραφή
Τραγούδι του θρήνου το οποίο ο Ραββίνος Μιχαήλ Μόλχο κατατάσσει σε αυτά της εορτής του Tisha be’av. Το Tisha B'av είναι η ένατη ημέρα του μήνα Αβ (άλλοτε τέλη Ιουλίου και άλλοτε αρχές Αυγούστου) και είναι η πιο θλιβερή ημέρα του εβραϊκού εορτολογίου. Κατά την διάρκειά της προβλέπεται νηστεία, στερήσεις και προσευχή. Είναι η ημερομηνία που σηματοδοτεί μία σειρά καταστροφών και θλιβερών γεγονότων για τον Εβραϊκό λαό συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής των δύο Ναών του Σολομώντα.
Στα ισπανικοεβραϊκά, τα τραγούδια του Tisha b’Av ονομάζονται endechas που σημαίνει θρήνοι και κατατάσσονται στο είδος της ρομάνσα. Oι romances είναι μακροσκελή ποιήματα που αντλούν την θεματολογία τους από την μεσαιωνική Ισπανία και μιλούν για ιππότες, πρίγκιπες και βασιλείς.
Πρόκειται για πολύστιχο αφηγηματικό τραγούδι με λυπηρό περιεχόμενο το οποίο δεν αντικατοπτρίζει κυριολεκτικά το θέμα της πένθιμης γιορτής. Αντίθετα, είναι μία παραλογή στην οποία ο γιος του βασιλιά είναι άρρωστος χωρίς ελπίδα θεραπείας. Από τους στίχους, και συγκεκριμένα από την αναφορά στην Γρανάδα της Νοτίου Ισπανίας, προκύπτει ότι πρόκειται για παλιό τραγούδια της σεφαραδίτικης παράδοσης.
Το ποίημα αποτελείται από έντεκα τετράστιχες στροφές. Οι μονοί στίχοι είναι ανεξάρτητοι ενώ οι ζυγοί στίχοι ομοιοκαταληκτούν.
Η μοναδική μελωδία που έχουμε στην διάθεσή μας για το εν λόγω κείμενο, διασώθηκε από τον Ραββίνο της Θεσσαλονίκης Μιχαήλ Μόλχο στο βιβλίο Traditions and Customs of the Sephardic Jews of Salonica.
O εθνομουσικολόγος Alberto Hemsi (27 June 1898 – 8 October 1975) επίσης το καταγράφει, αλλά με τον διαφορετικό τίτλο “La muerte del principe don Juan”. Οι στίχοι που αναφέρονται στην μελέτη του είναι ελαφρώς διαφορετικοί ενώ η ιστορία παραμένει ίδια. Είναι σύνηθες φαινόμενο στην σεφαραδίτικη μουσική παράδοση το ίδιο τραγούδι να εμφανίζεται με διαφορετικό τίτλο από εποχή σε εποχή και από τόπο σε τόπο, ενώ οι διαφορετικές εκδοχές στίχων είναι επίσης εξαιρετικά συχνό φαινόμενο.
Σημείωση: Ο διαθέσιμος μουσικός οδηγός έχει υποστεί επεξεργασία ώστε να είναι εφικτή η εκτέλεση του τραγουδιού από τον σύγχρονο ερμηνευτή.
Εκτέλεση από Flora Molho Archive
Malato esta el fijo del Rey
Εκτέλεση από Flora Molho Archive
Εναλλακτικός Τίτλος: “La muerte del principe don Juan”
Κείμενο στην Ισπανοεβραϊκή
Malato esta el fijo del rey, Malato ke no salvava, Syete dotores lo miran, Los mijores de Granada. Syete suven y syete abashan, ninguno lo fazen nada. Ayinda manka de venir El de la barva envelutada. Estas palabras dizyendo El dotor ke ayegara, Suvido en mula preta, Rizá de oro en su garganta. Deske lo vido venir Se le demudó la kara, Se asento a la kavesera, El pulso ya le tokara. Kayentura fuerte tyene, Las tripas tyene danyadas. Tres oras de vida tyene, Ora y media an pasadas. En esta orika y medya, Azele byen por su alma, Kyen en este mundo aze Al otro ya se le faya. Estas palavras dizyendo El guerko ke ayegara. Se le metiya de enfrente, Kon despechos le avlara. No te mires fijo del rey, Te vine a tomar el alma. Te dare todos mis byenes Emprezentame el alma. Malanya todos tus byenes, I tambyen kyen los kieria. Estas palavras dizyendo El fijo del rey mueriya. Las kampanas ke ya davan Tan tristes y tan amargas. Apartad la buena djente Ke pasan al malogrado Apartad la buena djente Ke pasan al malogrado Kyen a este fijo pyedre Merese (ke) sea pedreado.
Μετάφραση
Άρρωστος είναι ο γιος του Βασιλιά άρρωστος χωρίς ελπίδα γιατρειάς. Επτά γιατροί τον νοιάζονται οι καλύτεροι στην Γρανάδα. Επτά γιατροί πηγαινοέρχονται, κανείς τους δεν μπορεί να κάνει κάτι. Μένει να έρθει ακόμη ένας εκείνος με την σοφή γενειάδα. Εν τω μεταξύ ο γιατρός έφτασε, ανεβασμένος πάνω σε ένα μαύρο μουλάρι, με χρυσό μαντήλι γύρω από τον λαιμό του. Μόλις τον είδε ο πρίγκιπας άλλαξε χρώμα. Ο γιατρός κάθισε στο πλάι του και ένιωσε τον σφυγμό του. Έχει υψηλό πυρετό το στομάχι του ασθενεί. Του μένουν τρεις ώρες ζωής και η μία και μισή έχει ήδη περάσει. Σε αυτή την μία και μισή ώρα κάνε ό,τι μπορείς για την ψυχή σου. Όποιος κάνει καλό σε αυτό τον κόσμο θα ανταμειφθεί στον επόμενο. Εν τω μεταξύ ο διάβολος που ήρθε στάθηκε έναντι του πρίγκιπα και μίλησε με σκληρά λόγια. “Μην ανησυχείς, γιε του βασιλιά. Ήρθα για να πάρω την ψυχή σου. Θα σου δώσω όλα μου τα πλούτη εάν μου δώσεις την ψυχή σου.” “Κατάρα στα πλούτη σου και σε όσους τα επιθυμούν.” Λέγοντας αυτά τα λόγια ο γιος του βασιλιά πέθανε. Ο καμπάνες χτυπούν με τόση πίκρα και θλίψη. Χώρια περνάνε οι καλοί άνθρωποι από τον κακότυχο. Χώρια περνάνε οι καλοί άνθρωποι από τον κακότυχο. Όποιος χάνει τέτοιον γιο του αξίζει να το λιθοβολήσουν.
Σχόλια
Αρχείο Φλώρα Μόλχο
Μουσικό Οδηγός
ΒιβλιογραφίαHemsi, Alberto , and Samuel G. Armistead. Cancionero Sefardi. Edited by Edwin Seroussi. Vol. 4. Jerusalem: Jewish Music Research Centre, The Hebrew University of Jerusalem, 1995.
Molho, Michael. Traditions and Customs of the Sephardic Jews of Salonica. 1944. Translated by Alfred A. Zara, edited by Robert Bedford, New York, Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture, 2006.
Nehama, Joseph. Dictionnaire du Judéo-Espagnol. Madrid: Consejo superior de investigaciones cientificas , 1977.
Σκαρλάτου, Χρυσούλα. “Όψεις της μουσικής ζωής της Θεσσαλονίκης στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα: περιπτωσιολογική μελέτη: η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, η Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία ‘Tέχνη’, η χορωδία του Μουσικού Τμήματος της Πανεπιστημιακής Φοιτητικής Λέσχης του Α.Π.Θ. (‘Γιάννης Μάντακας’).” Freader.ekt.gr, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Καλών Τεχνών, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, 2021, p. 469, Μάθε περισσότερα Accessed 1 Sept. 2021.
Έρευνα, τεκμηρίωση, ανάλυση, μετάφραση: Μαριάντζελα Χατζησταματίου Απομαγνητοφώνηση μουσικού κειμένου (dictée) και αποτύπωση παρτιτούρας: Νίκος Παναγιωτίδης
